İngilis yepiskopu 1888-ci ildə Vestminster kilsəsində oxuduğu vəzdə belə deyib: "Bundan yüz il öncə qadın kişinin süfrəsinə oturma haqqına sahib deyildi. Onun soruşulmadan, icazə verilmədən sözə başlaması da yasaq idi. Əri başının üstündən böyük bir zopa asardı və nə zaman arvadı sözə baxmazdısa, zopanı işə salardı. Evdəki oğlan uşaqları da analarına ev içindəki bir xidmətçi qadına bəslənən  münasibəti sərgiləyərdilər”. İngiltərədə XI əsrə qədər kişilər arvadlarını satmaq hüququna malik idilər. Avropada X-XV əsrə qədər hökm sürən qaranlıq çağda sxolastik təfəkkür qadın şəxsiyyətini alçaldırdı və qadına  qarşı köklənmişdi. Xristianlıq düşüncəsində qadın şeytan, cadugər hesab edilib, yüzlərlə qadın diri-diri tonqallarda yandırılıb. İngiltərədə qadın murdar bir varlıq sayıldığı üçün İncilə toxuna bilməzdi. Qadınlar yalnız Henri dövründə (1509-1547) İncili oxumaq haqqı qazanıblar. Çində boşanmaq haqqı yalnız kişiyə məxsus idi. Yeni doğulan uşağı oğlandırsa, bahalı parçalara, qızdırsa, bez parçalara bürüyərdilər. Buddizmin yaradıcısı Budda isə qadınları öz ardıcılları sırasına və dininə qəbul etməyib. Cahiliyyə dövründə ərəb kültüründə qız uşaqları diri-diri basdırılıb. İslam dini ərəb qız uşaqlarını ölümdən qurtarıb, lakin qadın tam olaraq Turan kültüründə olduğu kimi azad şəxsiyyət hesab edilməyib. İslamın qadın anlayışı ərəb kültüründən bəhrələnib, ərəbizmdən sıyrılıb çıxa bilməyib və əski türk kültürü ilə ziddiyyət təşkil etməkdədir. İran-fars kültüründə qadınların yad kişiyə meyl salmaması və irsin pozulmaması üçün yaxın qohumlarla evlilik ənənəsi olub. Məzdəkilik çağlarında öz anaları, qızları, bacıları ilə evlənən krallar haqqında tarixi bilgilər var. 

 

 

 

 

 

Bu gün Qərbdə formalaşmış aydınlanma çağının ideyaları kimi qəbul etdiyimiz - qadınla kişinin bərabərliyi, humanizm, gender bərabərliyi, feminizm türk kültüründə əskidən olub. Feminizm niyə məhz Qərbdə doğuldu? Ona görə ki, qadın orada aşağılanırdı. Bəs niyə türk toplumunda döğulmadı? Çünki buna gərək yox idi. Çünki Turan kültürü özü yaradılışdan qadınla kişini bərabər şəxsiyyət kimi qəbul etmişdi. Tariximizə baxsaq görərik ki, bu gün qərb kültüründə təbliğ olunan insan haqları, qadın haqları ideyaları türk kültüründə yaşanılan və qorunan ən ali dəyərlər idi. Qərb bu dəyərlərə XVII əsrdən, aydınlanma çağından sahiblənmək istəyirdisə, biz tarixin başlanğıcından bu ideyaları əks etdirən kültürün sahibi və varisiyik. Əski türklərdə şaman analar vardı. Xaqan analar vardı. İslam dönəmində də türklər bu ənənəni, türk xarakterini davam etdirməyə çalışıblar. 

 

 

Cümhuriyyət dövründə Qərb ölkələrindən öncə, həm Türkiyədə, həm də Azərbaycanda dövlət səviyyəsində qadına ən yüksək haqlar verilib. Bu haqların verilməsi üçün Osmanlıda, Rusiya əsirliyində olan Türk ellərində - Krımda, Kazanda, Azərbaycanda, Qacarlarda böyük maarifçilik hərəkatları olub. Maarifçiliyin, cədidizm hərəkatlarının əsas məqsədlərindən biri də türk-müsəlman qadınının maariflənməsi və azad şəxsiyyətə çevrilməsi idi. Bu, əslində islam içində bir protestantlıq hərəkatı idi. Türkiyə və Azərbaycanda qadına verilən hüquqlar C. Əfqanidən, M.F Axundovdan,  H.Zərdabidən, H.Z.Tağıyevdən,  Y.Akçuraoğlundan, Z.Gökalpdan, İ.Qaspıralıdan başlayıb, Ə.Ağaoğlu, Ə.Hüseynzadə, Ə.B.Topçubaşovla davam etdirilən və Rəsulzadə və Atatürklə zirvəyə çatdırılan bu proses dövlət səviyyəsində qadına bütün hüquqları verdi. Lakin bu gün bu toplumlarda evlərdə qadınlar şiddət görür, aşağılanır, baltalanır. Qadın kişi eqosunun və  dini doqmaların  qurbanına çevrilir. Bu gün media həm Türkiyədə, həm Azərbaycanda bu mənzərəni gözlər önünə sərir. İndi qadın təşkilatları və gender bərabərliyi uğrunda mübarizə aparan qurumların şüarlarını sizə söyləyim ki, aşağı-yuxarı mən də bunları dəstəkləyirəm: Qadına qarşı şiddət göstərən şəxslər dövlət tərəfindən cəzalansın. 

 

Toplum özü də bu insanlara qarşı mübarizə aparsın. Cəza vermək, qanunla qadağalar qoymaq kimi tədbirlərlə yanaşı, məktəblərdə türk ailə quruluşu və münasibətləri haqqında dərslər keçilsin, əski türk gələnəkləri də təbliğ olunsun. Bütün bunlarla bərabər, subyektiv düşüncələrimə əsasən, bir az sərt olsa da, deməliyəm ki, qadınlar diktator doğmamalıdı. Qadına qarşı maddi, mənəvi, psixoloji, fiziki şiddət göstərən kişi ilk öncə öz əsərimizdir. Diktator kişilər dövlət həyatında, sosial həyatda  topluma böyük zərbələr vururlar. Bütün bunlarla yanaşı mən düşünürəm ki, Azərbaycanda və Türkiyədə, siyasətçi, yazıçı, alim, filosof qadın kifayət qədərdir. Sadəcə olaraq bu qadınların əməklərindən və bilgilərindən səmərəli istifadə olunması üçün hüquqi, demokratik siyasi rejimlər və hökumətlər qurulmalıdır və  düşünürəm ki, məhz biz qadınlar belə hökumətlərin və rejimlərin qurulmasına çalışmalıyıq. Utopik sosialist nəzəriyyəsinin banisi Şarl Füryenin "qadının sosial vəziyyəti ictimai tərəqqinin meyarıdır”  fikrini çox bəyənirəm. Bu ideya  dövlət siyasətinin əsas hədəflərindən biri olmalıdır. Eyni zamanda H.Cavidin "Sürüklənən bəşəriyyət qadınla yüksələcəkdir” fikri də Azərbaycanda şüar olaraq qalmasın. Yetişdirdiyimiz hər bir fərdin, vətəndaşın vicdanına sirayət etsin, sosial əxlaqımızın əsas göstəricisinə çevrilsin.

Aysel Əlizadə

qadinkimi.com