ayılan sənədləm bağlı məsələni dəqiqləşdirmək üçün aidiyyəti qurumlarla əlaqə saxlamağa çalışsaq da, suallarımız cavabsız qaldı. Qeyd edək ki, hadisənin reallığını qismən təsdiqləyən İmişli rayonu Məzrəli kənd bələdiyyə sədri Babək Kazımov "Bizim.Media”ya verdiyi açıqlamada bildirib ki, belə bir məlumatdan xəbəri var və sözügedən şəxsin atasını şəxsən tanıyır.

Məsələnin hüquqi tərəfləri isə bir qədər anlaşılmazdır. Ümumiyyətlə, Azərbaycan Respublikasının qanunlarına görə, cinsiyyətini dəyişdirən şəxslərə yeni şəxsiyyət vəsiqəsi verilirmi? Bütün hallarda, əgər belə bir hadisə baş veribsə, vətəndaşın şəxsi məlumatlarının ictimailəşdirilməsi nə dərəcədə doğrudur?

Məsələ ilə bağlı "525”ə açıqlama verən vəkil Turan Abdullazadə bildirib ki, qanunvericilikdə, ümumiyyətlə cinsiyyətini dəyişmə ilə bağlı konkret norma yoxdur:

"Əvvəla onu qeyd edim ki, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 25-ci maddəsi hər kəsin qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyinə təminat verir. Lakin hazırda cinsi azlıqlar bir çox problemlərlə üzləşirlər. Çünki qanunvericiliyə görə, cinsiyyətin dəyişdirilməsi ilə bağlı hər hansı tənzimləyici və ya qadağanedici norma yoxdur. Bununla yanaşı, qanunvericilikdə, ümumiyyətlə, cinsdəyişmə ilə bağlı konkret norma yoxdur. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 71-ci maddəsinə əsasən hər kəs qanunla qadağan olunmayan hərəkətləri edə bilər və heç kəs qanunla nəzərdə tutulmayan hərəkətləri etməyə məcbur edilə bilməz. Belə nəticəyə gəlmək olur ki, Konstitusiyada qanunla qadağan olunmayan istənilən bir hərəkətin edilməsində şəxslər öz azad iradəsinə əsaslana bilər və müstəqildir.

Bu sahədə yeganə qüvvədə olan qanun "İnsan orqan və ya toxumalarının transplantasiyası haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu idi. Həmin qanun isə 20 oktyabr 2020-ci il tarixli 189-VIQ nömrəli Qanunla ləğv edilib. Elə həmin tarixdə yeni bir qanun "İnsan orqan və toxumalarının donorluğu və transplantasiyası haqqında”  Qanunu qəbul edilib. Lakin həmin qanunda da transplantasiya əməliyyatları arasında cinsin dəyişdirilməsi barədə hər hansı müddəa yoxdur. Həmin qanunun 16-cı maddəsində qeyd olunub ki, hər hansı şəxsi orqanlarının götürülməsinə məcbur etmək qadağandır. Yalnız orqanların məcburi şəkildə götürülməsinə qanunvericilik icazə vermir. Yəni qanunla dəqiq şəkildə tənzimlənməsə belə, bu cür əməliyyatları qadağan edən konkret və qadağanedici imperativ bir norma da yoxdur".

Hüquqşünas onu da vurğulayıb ki, Qanunla qadağan olunmamasına baxmayaraq, cinsiyyətin dəyişdirilməsi əməliyyatlarının harada, necə, hansı forma və prosedurlardan keçirilməli olduğu barədə məsələlər tənzimlənməyib. Eyni zamanda, qanunla transgenderlərin şəxsiyyət vəsiqələrində və digər rəsmi sənədlərində cinsiyyətlərini dəyişdirmələri ilə bağlı heç bir hüquqi mexanizm də yoxdur:

"Buna görə, transgender şəxslər bəzi hallarda öz görünüşləri və gender kimlikləri ilə uzlaşmayan sənədlər daşıyırlar. Şəxsiyyət vəsiqələrində cinsini dəyişməklə bağlı hər hansı rəsmi dövlət statistikası da mövcud deyil. "Azərbaycan Respublikası vətəndaşının şəxsiyyət vəsiqəsi haqqında” Qanunun 4-cü maddəsinə əsasən, şəxsiyyət vəsiqəsinin dəyişdirilməsinə bəzi hallarda: etibarlılıq müddəti bitdikdə, vətəndaşın soyadı, adı, atasının adı dəyişdikdə, vəsiqə və ya onun elektron daşıyıcısı (çip) yararsız hala düşdükdə, üzərindəki məlumatların səhv olduğu müəyyənləşdirildikdə icazə verilir. Lakin qanunda şəxsin cins qeydinin dəyişdirilməsi ilə bağlı hər hansı müddəa yoxdur. 

Praktikaya əsasən, məcburi qısırlaşdırma və cins dəyişdirmə əməliyyatı şəxsiyyət vəsiqələrində dəyişikliklərin əsas tələbi kimi göstərilir. Bu əməliyyatlar transgender şəxslərin hüquqlarını pozur. Həmçinin bütün transgender şəxslər hormon müalicəsi və ya cinsiyyət dəyişdirmə əməliyyatları etməyi bir çox hallarda arzulamırlar”.

T. Abdullazadə onu da qeyd edib ki, şəxsin adı, soyadı və atasının adı daimi açıq fərdi məlumatdır. Açıq kateqoriyalı fərdi məlumatların konfidensiallığının təmini tələb olunmur:

"Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına əsasən, hər kəsin şəxsi toxunulmazlıq hüququ var. Hər kəsin şəxsi və ailə həyatının sirrini saxlamaq hüququ var. Qanunla nəzərdə tutulan hallardan başqa, şəxsi və ailə həyatına müdaxilə etmək qadağandır. Hər kəsin şəxsi və ailə həyatına qanunsuz müdaxilədən müdafiə hüququ var. Bu, Cinayət Məcəlləsinin 156.1-ci maddəsinə əsasən, şəxsi və ailə həyatının sirri olan məlumatların, belə məlumatları əks etdirən sənədlərin, video və foto çəkilişi materiallarının, səs yazılarının yayılması, habelə satılması və ya başqasına verilməsi qanunsuz toplanılması min manatdan iki min manatadək miqdarda cərimə və ya iki yüz qırx saatdan dörd yüz səksən saatadək ictimai işlər və ya bir ilədək müddətə islah işləri ilə cəzalandırılır. Eyni əməllər vəzifəli şəxs tərəfindən öz qulluq mövqeyindən istifadə etməklə törədildikdə üç ilədək müddətə müəyyən vəzifə tutma və ya müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrum edilməklə və ya edilməməklə iki ilədək müddətə azadlığın məhdudlaşdırılması və ya iki ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.

Qanunvericiliklə müəyyən olunmuş qaydada fərdi məlumatların məcburi şəkildə toplanılması və işlənilməsi halları istisna olmaqla, hər hansı şəxs barəsində fərdi məlumatların toplanılmasına və işlənilməsinə yalnız subyekt tərəfindən verilmiş yazılı, o cümlədən, gücləndirilmiş elektron imzalı elektron sənəd formasında razılıq və ya özünün yazılı təqdim etdiyi məlumatlar əsasında yol verilir".

Natəvan Abdullayeva

ayılan sənədlə bağlı məsələni dəqiqləşdirmək üçün aidiyyəti qurumlarla əlaqə saxlamağa çalışsaq da, suallarımız cavabsız qaldı. Qeyd edək ki, hadisənin reallığını qismən təsdiqləyən İmişli rayonu Məzrəli kənd bələdiyyə sədri Babək Kazımov "Bizim.Media”ya verdiyi açıqlamada bildirib ki, belə bir məlumatdan xəbəri var və sözügedən şəxsin atasını şəxsən tanıyır.

Məsələnin hüquqi tərəfləri isə bir qədər anlaşılmazdır. Ümumiyyətlə, Azərbaycan Respublikasının qanunlarına görə, cinsiyyətini dəyişdirən şəxslərə yeni şəxsiyyət vəsiqəsi verilirmi? Bütün hallarda, əgər belə bir hadisə baş veribsə, vətəndaşın şəxsi məlumatlarının ictimailəşdirilməsi nə dərəcədə doğrudur?

Məsələ ilə bağlı "525”ə açıqlama verən vəkil Turan Abdullazadə bildirib ki, qanunvericilikdə, ümumiyyətlə cinsiyyətini dəyişmə ilə bağlı konkret norma yoxdur:

"Əvvəla onu qeyd edim ki, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 25-ci maddəsi hər kəsin qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyinə təminat verir. Lakin hazırda cinsi azlıqlar bir çox problemlərlə üzləşirlər. Çünki qanunvericiliyə görə, cinsiyyətin dəyişdirilməsi ilə bağlı hər hansı tənzimləyici və ya qadağanedici norma yoxdur. Bununla yanaşı, qanunvericilikdə, ümumiyyətlə, cinsdəyişmə ilə bağlı konkret norma yoxdur. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 71-ci maddəsinə əsasən hər kəs qanunla qadağan olunmayan hərəkətləri edə bilər və heç kəs qanunla nəzərdə tutulmayan hərəkətləri etməyə məcbur edilə bilməz. Belə nəticəyə gəlmək olur ki, Konstitusiyada qanunla qadağan olunmayan istənilən bir hərəkətin edilməsində şəxslər öz azad iradəsinə əsaslana bilər və müstəqildir.

Bu sahədə yeganə qüvvədə olan qanun "İnsan orqan və ya toxumalarının transplantasiyası haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu idi. Həmin qanun isə 20 oktyabr 2020-ci il tarixli 189-VIQ nömrəli Qanunla ləğv edilib. Elə həmin tarixdə yeni bir qanun "İnsan orqan və toxumalarının donorluğu və transplantasiyası haqqında”  Qanunu qəbul edilib. Lakin həmin qanunda da transplantasiya əməliyyatları arasında cinsin dəyişdirilməsi barədə hər hansı müddəa yoxdur. Həmin qanunun 16-cı maddəsində qeyd olunub ki, hər hansı şəxsi orqanlarının götürülməsinə məcbur etmək qadağandır. Yalnız orqanların məcburi şəkildə götürülməsinə qanunvericilik icazə vermir. Yəni qanunla dəqiq şəkildə tənzimlənməsə belə, bu cür əməliyyatları qadağan edən konkret və qadağanedici imperativ bir norma da yoxdur".

Hüquqşünas onu da vurğulayıb ki, Qanunla qadağan olunmamasına baxmayaraq, cinsiyyətin dəyişdirilməsi əməliyyatlarının harada, necə, hansı forma və prosedurlardan keçirilməli olduğu barədə məsələlər tənzimlənməyib. Eyni zamanda, qanunla transgenderlərin şəxsiyyət vəsiqələrində və digər rəsmi sənədlərində cinsiyyətlərini dəyişdirmələri ilə bağlı heç bir hüquqi mexanizm də yoxdur:

"Buna görə, transgender şəxslər bəzi hallarda öz görünüşləri və gender kimlikləri ilə uzlaşmayan sənədlər daşıyırlar. Şəxsiyyət vəsiqələrində cinsini dəyişməklə bağlı hər hansı rəsmi dövlət statistikası da mövcud deyil. "Azərbaycan Respublikası vətəndaşının şəxsiyyət vəsiqəsi haqqında” Qanunun 4-cü maddəsinə əsasən, şəxsiyyət vəsiqəsinin dəyişdirilməsinə bəzi hallarda: etibarlılıq müddəti bitdikdə, vətəndaşın soyadı, adı, atasının adı dəyişdikdə, vəsiqə və ya onun elektron daşıyıcısı (çip) yararsız hala düşdükdə, üzərindəki məlumatların səhv olduğu müəyyənləşdirildikdə icazə verilir. Lakin qanunda şəxsin cins qeydinin dəyişdirilməsi ilə bağlı hər hansı müddəa yoxdur. 

Praktikaya əsasən, məcburi qısırlaşdırma və cins dəyişdirmə əməliyyatı şəxsiyyət vəsiqələrində dəyişikliklərin əsas tələbi kimi göstərilir. Bu əməliyyatlar transgender şəxslərin hüquqlarını pozur. Həmçinin bütün transgender şəxslər hormon müalicəsi və ya cinsiyyət dəyişdirmə əməliyyatları etməyi bir çox hallarda arzulamırlar”.

T. Abdullazadə onu da qeyd edib ki, şəxsin adı, soyadı və atasının adı daimi açıq fərdi məlumatdır. Açıq kateqoriyalı fərdi məlumatların konfidensiallığının təmini tələb olunmur:

"Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına əsasən, hər kəsin şəxsi toxunulmazlıq hüququ var. Hər kəsin şəxsi və ailə həyatının sirrini saxlamaq hüququ var. Qanunla nəzərdə tutulan hallardan başqa, şəxsi və ailə həyatına müdaxilə etmək qadağandır. Hər kəsin şəxsi və ailə həyatına qanunsuz müdaxilədən müdafiə hüququ var. Bu, Cinayət Məcəlləsinin 156.1-ci maddəsinə əsasən, şəxsi və ailə həyatının sirri olan məlumatların, belə məlumatları əks etdirən sənədlərin, video və foto çəkilişi materiallarının, səs yazılarının yayılması, habelə satılması və ya başqasına verilməsi qanunsuz toplanılması min manatdan iki min manatadək miqdarda cərimə və ya iki yüz qırx saatdan dörd yüz səksən saatadək ictimai işlər və ya bir ilədək müddətə islah işləri ilə cəzalandırılır. Eyni əməllər vəzifəli şəxs tərəfindən öz qulluq mövqeyindən istifadə etməklə törədildikdə üç ilədək müddətə müəyyən vəzifə tutma və ya müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrum edilməklə və ya edilməməklə iki ilədək müddətə azadlığın məhdudlaşdırılması və ya iki ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.

Qanunvericiliklə müəyyən olunmuş qaydada fərdi məlumatların məcburi şəkildə toplanılması və işlənilməsi halları istisna olmaqla, hər hansı şəxs barəsində fərdi məlumatların toplanılmasına və işlənilməsinə yalnız subyekt tərəfindən verilmiş yazılı, o cümlədən, gücləndirilmiş elektron imzalı elektron sənəd formasında razılıq və ya özünün yazılı təqdim etdiyi məlumatlar əsasında yol verilir".

Natəvan Abdullayeva