HİT.Az -ın "Təmiz Dünya” İctimai Birliyinin rəhbəri Mehriban Zeynalova ilə müsahibəsini təqdim edirik:

­– Mehriban xanım, qadınların hüququnu müdafiə edən, problemlərini həll etməyə çalışan Mehriban xanımın özünün qadın ömrü bu mübarizənin içində itib getmir ki?

– Prinsipcə seçimi özüm eləmişəm. Bütün bunları gözə almışam və şəxsi həyatım mənim üçün 3-cü, 4-cü plana keçib. İstənilən halda hər bir kəs bu prosesə şüurlu olaraq qoşulur. Etiraf edək ki, maraq çərçivəsində qoşulanlar da olur. Çünki bu sahəni gəlirli sahə hesab edirlər. Məhz buna görə də tez-tez istiqamətini dəyişən QHT-lər var, harda daha çox gəlir varsa ora üz tuturlar. Belə olduqda o sahəyə töhfə vermək olmur. Ancaq ilkin görüntünün üzərində işləyirlər. Elə sığınacaq var ki, qadınlar ancaq orda qalır, geyimlə təmin olunur, onların probleminin dərinliyinə getmirlər. Ancaq bu kimi məsələlərin kökü onların uşaqlığına qədər gedib çıxa bilir. Yəni biz ilkin görüntünü həll etmirik, strukturu dəyişdirməyə çalışırıq. Düzdür, biz Allah deyilik ki, kiminsə həyatını dəyişdirək. Ancaq onların beynindəki dağınıqlığı yığışdırırıq.

İndi sığınacaqlar dəbdədir, çoxları deyir ki, mən də sığınacaq açıram. Ancaq bu, ciddi işdir, başqalarının həyatı qarşısında məsuliyyət daşıyırsan. Və sən hər şeyi nəzarətdə saxlamaq gücündə olmalısan. Sığınacaq sosial ev deyil ki, kimsə gəlsin, bir ay qalıb getsin. Gələn şəxsi müstəqil həyatını idarə etməyə yönəltməyə bacarmalısan. Burda həm də dayə olmamalısan. Bəziləri deyir ki, mən sənin həyatını dəyişəcəm, mən səni xoşbəxt edəcəm. Bu mesajlar da təhlükəlidir. Çünki o adam yenə kimdənsə asılı vəziyyətdə, yenə idarə edilən olur. Onun özünü və uşaqlarını idarə etmək gücündə olmasını bacarmaq çox ağır prosesdir. Təbii ki, öz həyatım yoxdur. Bura səhər gəlirəm, bir də gecə saat 12-də, 1-də evə gedirəm. Yaxşı ki, uşaqlarım böyükdür, onlar mənə dəstək verir. Ən pisi odur ki, onları da bu işə cəlb eləmişəm, onlar da neqativlə yüklənib. Gəncdirlər və bu qədər mənfi yüklə yaşamaq onlar üçün ağırdır. Ən çox bu məqamda ağrı çəkirəm ki, övladlarımı da bu işə qatmışam. Amma bir tərəfdən də, üzlərində o ağrını görəndə sevinirəm ki, insan həyatına biganə deyillər. Məsələn, mənim oğlum hansısa valideyn uşağını qoyub gedəndə bir həftə özünə gəlmir. Onlar dəstək verməsə, mən çox gücsüz olardım. Çünki evə gecə 1-də gedəsən, bunu normal qarşılasınlar, bu, böyük şeydir. Mən gedəndə evdə dava düşsəydi, bu, çətin olardı. Sən gərək birinci öz ailə münasibətlərini qaydaya salasan. Mənim evimdə gəlinim də özünü mənim qızım kimi hiss edir, oğlumla aralarına söz düşəndə mən oğlumun tərəfini tutmuram. Məsələyə obyektiv baxır, həll edirəm. Bu da ailəni möhkəmləndirir. Ailədə hökmdar rolunu yox, dost rolunu oynayıram. Hətta mən bir səhər evimi oğluma bağışladım ki qoy rahat olsun.

– Yəni siz mənim evimdə yox, mən sizdə qalıram...

– Hə... İnsanıq da, qoy o hissdən azad olsunlar. Həm də həyatda hər şey olur, qoy sabah o prosedurlardan yaxa qurtarsın. Bizdə qız-oğlan fərqi yoxdur. Qıza da, oğlana da eyni hissi bəsləyirəm, onlar da bir-birləriylə möhkəm dostdurlar. Mən evdə münasibətləri tənzimləyə bilməsəm, burda da heç nəyi yoluna qoya bilmərəm.

– Mehriban xanım, bu işdə uşaqlarınızın dəstəyindən danışdınız. Amma məncə, başınızın üstündə hökmlü bir kişi, ailə başçısı olsaydı, özünüzü bu sığınacağa bu qədər həsr edə, azad ola bilməzdiniz. Məsələn, hər kişi razı olmur ki, onun həyat yoldaşı evə gecə saat 1-də gəlsin. Səbəb nə olur-olsun...

– Rejim elədir ki, hansısa kişi bunu qəbul etməyə bilər. Amma o qədər uğurlu qadınlar var, həyat yoldaşları onlara dəstək olur. Mənim taleyim belə gətirib ki, həyat yoldaşım yoxdur, rəhmətə gedib. Amma ailədən mütləq şəkildə dəstək olmalıdır. Düzdür, biz qadın azadlığının imitasiyası ilə məşğuluq, mütləq kişinin razılığı alınmalı olur. Bir var ki, məsələlərdə ümumi razılığa gəlirsən, bir də var kişi hökmüylə həll olunur. Bizdə ümumi razılığa gəlmək ənənəsi çox azdır. Qadın güclüdürsə, qadın hökm etməyi sevir, kişi güclüdürsə, kişi. Çox adam mənim bu qədər mülayim olmağıma təəccüblənir. Hökmlə idarəetmənin əleyhinəyəm. Mən sevirəm ki, mənim işçilərim mənimlə bərabər dayansınlar. Hər işçi də bunu başa düşə bilmir, bu da çıxdığın evdən, aldığın tərbiyədən asılı olur. Elə işçilər var öz üzərində işləmir, yeni araşdırmalardan xəbəri yoxdur, amma özünü mütəxəssis hesab eləyir. Düzdü, mən nə qədər buna qarşı olsam da, cəmiyyət yarımçıqları sevir və onları önə çəkir.

– Yeri gəlmişkən, sizin ixtisasınız nədir, bu sığınacağı qurana qədər hansı işlərdə çalışmısınız?

– Gəncədə Qəmbər Hüseynli adına orta ixtisas musiqi məktəbini bitirmişəm. 8 il musiqi müəllimi işləmişəm. Görünür, məndə əvvəldən həvəs olub, zəif uşaqlarla dərsdən sonra ayrıca məşğul olurdum. 8 ildən sonra gördüm ki, yox, bu, mənim sahəm deyil, verdiyimi geri ala bilmirəm. Sonra Tarix Diyarşünaslıq muzeyində müdir müavini işinə düzəldim, orda da sakit dayanmırdım. Müzakirələr açırdım, üstü oxunmayan daşlar üzərində işləyirdim, xəritələri bərpa etdirirdim. Sonra ailə qurdum, işdən getdim. Sonra qoruqda, bir müddət sonra redaksiyada işlədim. Daha sonra bağça müdiri keçdim. Orda da eyni təşəbbüslər... 94-cü ildə isə gəldim Bakıya.

– Gəncədəki həyatınızı, iş-gücünüzü qoyub birdəfəlik köçdünüz Bakıya. Niyə?

– Hə, hər şeyi qoyub gəldim. Anamgil təkid elədilər ki, getmə, amma dedim yox... Gəldim Qadın Hüquqlarını Müdafiə Cəmiyyətinə. Novella xanım deyirdi gəl-get. Bu işi sevdim, başladım qadınların hüququnu müdafiə eləməyə, məhkəmələrə çıxdım. 97-ci ildə birliyin daxilində bu sığınacağı yaratdım. O vaxt zorakılıq çox baş verirdi, amma heç kim bu barədə danışmırdı. Mən başladım danışmağa. 2002-ci ildən müstəqil çalışmağa başladım. Çünki hədəf qrupum həssas idi və o cəmiyyətdə elə adamlar var idi ki, mənim etdiklərimlə heç cür barışa bilmirdilər. Hətta rayon təşkilatlarından biri xəbər göndərmişdi ki, Mehriban ordan çıxmasa, biz təşkilatdan çıxacağıq. Belə... Getdiyim yerlərdə rahat olmamışam heç vaxt, rahat adam deyiləm. Mütləq yeni nə isə axtarıram.

– Bu sığınacaqda da rahat deyilsiniz?

– Yox, heç burda da rahat deyiləm. Əvvəlcə mənim birotaqlı evim vardı, problemli qadınları ora qəbul edirdim. Sonra o evi satıb, onun puluna iki ev aldım. Heç kim deyə bilməz ki, mən bu təşkilat hesabına ev almışam, bu, mümkün olan şey deyil. Əksinə, qazandığımın 10 faizini özümə xərcləmişəmsə, qalanını bura sərf eləmişəm.

Bir vaxt gördüm təşkilatla ev bir yerdə mümkün deyil. Hətta rəfiqələrim danlayırdım ki, uşaqların burda xəstəliyə tutulacaq. Gözlərini açandan sığınacaqda olan şəxslərlə ünsiyyətdə olublar.

İndi də model-sığınacaq etmək istəyirəm. Hərdən xaricdən mütəxəssislər gəlirlər, bizə nəyisə öyrətməyə çalışırlar. Düşünürlər ki, biz heç nəyi bacarmırıq. Ona görə də standartlara uyğun sığınacaq formalaşdırmaq istəyirəm. Artıq hazırlıqlar gedir. Yaxşı mütəxəssislər hazırlamaq istəyirəm ki, özüm də araşdırmalarla məşğul olum. Sığınacaq artıq dar çərçivədir və mən ora sığmıram. Daha böyük işlər görmək potensialım var, rayonlara gedə, qadınlarla görüşə bilərəm. Kimsə burda bu işlərin başında olmalıdır.

– Mehriban xanım, əksərən qadın hüquqlarının müdafiəsi ilə məşğul olan qadınların özlərinin həyatında incik məqamlar olur: qız övlad kimi, bacı kimi, həyat yoldaşı kimi, gəlin kimi, ana kimi. Sizin özünüzü də bir qadın kimi incidiblər yəqin ki...

– Mənim özüm də o çətinliklərlə qarşılaşmışam ki... Evim olmayıb, uşaqlarımla küçədə qalmışam. Kiminsə qapısına getmişəm, qapını üzümə açmayıblar. Öz qohumlarım belə. Belə şeylər çox olub. Həyatımın elə bir kəsimi olub ki, çox ağrılı yaşamışam. 7-8 il... Təbii, zorakılığa da məruz qalmışam, döyülmüşəm də, mənə qarşı çox pis rəftar olunub, incidilmişəm. Ancaq bu incikliyi ürəyində daşıyanlar sağlam şəkildə qadın hüquqlarının müdafiəsi ilə məşğul ola bilməzlər. O travma sənə həmişə mane olacaq. Əvvəlcə daxilini təmizləməlisən, özün sağalmalısan. Mən çox travma almışam, amma bu gün uğurumun səbəbi o travmalardan xials olmağımdır. Qəzəb və aqressiya ilə dolu olmadığımdan qadınları müdafiə etməyə gücüm çatır. Başqasını aşağılamaqla əldə etmirəm üstünlüyü, bu, çox vacib məqamdır. Qadın hüquqlarının müdafiəçisi üçün bu kimi davranış və yanaşma yolverilməzdir.

– Mehriban xanım, bəs kim döyüb sizi?..

– Atam döyməyib. O, mənə qarşı çox həssas olub. Nə qədər qəddar, mühafizəkar adam olsa da, məni oğlanlarından seçirdi. Bizi döyməzdi, amma bir dəfə baxanda az qalırdı qorxumuzdan ölək. Evin qaydaları var idi, neçədə getmək olar, neçədə gəlmək olar. Amma mənə başqa sevgisi var idi. Halbuki mən doğulanda məni tullamaq istəyirmiş. Mən də onun tələblərinə cavab verən övlad olmuşam. Bir dəfə balacaydım, keçdim yataq otağına, güzgünün qabağında rəqs eləmək istədim. Birdən güzgüdə atamı gördüm. Atam uzanıb mənə baxırdı. Mənə elə gəldi ki, atam mənə qəzəblənib. O-bu - mən hələ də rəqs eləyə bilmirəm. Ürəyim gedir gözəl rəqs edənlər görəndə, amma məclislərdə oynamağa əlim qalxmır.

Bir dəfə də dırnağıma qırmızı lak vurmuşdum, atam anama demişdi, o nədir, elə bir dırnağıyla leş eşib. Elə ondan bəri həm də qırmızı boya çəkə bilmirəm. Atamın xoşuna gəlməyən şeylərdən imtina etmişəm.

– Yaxşı, bəs sonra nə oldu? Sizi kimlər incitdi?

– Nə bilim, bu, elə söhbətdir ki...

– Bəlkə danışasınız, sizin kimi o çətinliklərdən keçən, döyülən qadınlar görsünlər ki, bu, həyatın sonu demək deyil, ayağa qalxmaq olur...

– O vaxt elə çətin idi ki... 90-cı illər idi. Sənin evdə uşaqların ac-susuz, çətin vəziyyətdə və sən keçid etməliydin. Deyirdim, yığışdırmağa bir yer olsa, mənə də xəbər eləyin. Sığınacaq olmasa da, Novella xanımgilin ofisində qalırdım. Yüzlərlə qapılardan qovulandan, küçələrdə qalandan sonra bu, mənim üçün böyük dəstək idi.

Belə keçid mərhələsində genetik kodlar da özünü göstərir. Atam çox qoçaq, təşkilatçı idi. İkincisi təhsilin olmalıdır. Üçüncüsü də tərbiyə məsələsidir. Sənin daxili əxlaqın imkan verirmi ki, sən ya əziyyət çəkəsən, ya da hansısa başqa yolu seçəsən. Bəzi hallarda tələskənlik adamı çaşdırır. Ola bilsin mənim səbirli olmağım da öz rolunu oynadı. Bir də övladlarımın gözütoxluğu. Elə olurdu biz gün ərzində bir dönər yeyirdik, heç vaxt məndən heç nə istəmirdilər. Onlara minnətdaram.

qadinkimi.com