Nə üçün ailələrdə hələ balacalıqdan oğlan uşağını cinsi təcrübəyə həvəsləndirirlər, utancaq oğlan tipini "mama uşağı” adıyla alçaldırlar, məsxərəyə qoyurlar, bunların tam əksini isə "ev qızı” adıyla ümumiləşdirib qızlarda görmək istəyirlər?

Nə üçün bakirəlik yengə "münsifliyi” ilə məhz qadından tələb olunur?

Nə üçün zifaf gecəsi "ləkəsiz” yataq dəsti gəlin üçün bəzən həyatı bahasına ödənməli olan hər mənada ölümcül ləkədir?

Nə üçün?..

Antropoloqlara görə on min illər boyunca uşağın dünyaya gəlməsində atanın rolu bilinməmiş, övladlar ananın sayılmışdır. Doğumun səbəblərindən birinin kişi olması bilinəndə də bu, onların statusunu yüksəltmədi. Ta yaxın zamana qədər yağış suyundan, göldən, ay, gün işığından, müxtəlif heyvanlardan hamilə qalan qadınlar haqqında mif və əfsanələrə inanıldı. Məsələn, əfsanəyə görə, indiki qırğız xalqı qırx qızın (qırx qız > qırğız) göldə çimərkən göydən düşən işıqdan hamilə qalmasından meydana gəlib. Kişi cinsinin iştirakı olmadan doğulma motivi xristianlığa qədər gəlib çıxdı: Məryəm İsanı, göydən düşən işıqdan hamilə qalıb dünyaya gətirir.

Min illər boyunca qan qohumlarını qıraq adamlardan ayırmaq ana xətti vasitəsi ilə bilinirdi: eyni anadan, ya da ana xəttindən doğulanlar doğma, qalanlar özgə sayılırdılar. Göründüyü kimi, "doğmaq” felindən düzəldilən bu feminin söz – "doğma” sözü, indiyə kimi də mənasını saxlayır.

Ailədə ərin əsas obrazda çıxış etməməsi bir çox xalqların dilində özünü göstərir, məsələn, hələ də dünyanın ən qədim xalqlarından olan, türk etnosuna aid edilən yakutlarda "həyat yoldaşı”, "ər” mənasında söz yoxdur, bunun yerinə "kişi” sözündən istifadə edilir (L.Levy-Bruhl). Yapon dilində isə "ər” sözü öz etimologiyasına görə "evə gizlincə girən” deməkdir. Eləcə də, 30-cu illərə qədər mövcudluğunu qoruyan Cənubi Amerikanın Sonora əyalətində, Meksikada, Kaliforniya körfəzində yerləşən Tiburon adasında yaşayan yerli xalqların dilində "ata” sözünü əvəz edən söz yoxdur (R.Briffault).

Yenidən matriarxal zamanlara qayıdaq. Evin böyüyü nənələr sayılırdı, yeri gəlmişkən, qədim sumercə olan "nənə” sözünün mənası "sahibə” deməkdir.

Xüsusi mülkiyyətin yaranması kişini mərkəzə gətirdi və ailə sistemində də köklü dəyişikliklərə yol açdı. Di gəl ki, hələ də ailədə ana xətti bir müddət davam etdi; nənələrin yerini dayılar almağa başladı. Yəni, klana rəhbərlik edən dayı, hakimiyyəti və mirası öz uşaqlarına deyil, ancaq bacısı uşaqlarına ötürə bilərdi. Bizdə "dayı” sözünün arxa, dayaq mənasında "filankəsin dayısı”, hökmranlıq, qudurğanlıq mənasında "allahın bacısı oğlu” və s. ifadələrində işlədilməsi indi də aktualdır.

Yavaş-yavaş dayılıq öz yerini atalığa verdi; "mənim qoyunum”, "mənim otlağım”, "mənim tarlam”ın dalısınca "mənim qadınım”, "mənim uşağım” ideyası möhkəmləndi.

Atamərkəzçi cəmiyyət sahiblənmə ehtirasını artırdı və bu istəyi sosial həyatın hər bir sahəsində gerçəkləşdirməyə başladı.

Dilimizdə "familiya” sözü əsas olaraq ata xətti ilə uşaqların şəxs adlarına əlavə edilən nəslin və ailənin adına deyilir. Bu sözün nəsil, qohum-əqrəba, ailə üzvləri kimi də mənaları var. Qədim latın sözü olan "familiya” "eyni yerdə yaşayan xidmətçilər” deməkdir. Patriarxallığın, kişi hegemoniyasının ailəyə münasibətinin ideal göstəricisi olan bir söz! Ailədə kim varsa, ana(lar) da, uşaqlar da, qulluqçular da kişinin ağalığı altındadır, onun "familiyasıdır”, yəni xidmətçiləridir! Hər bir evlənən kişini evin ağası kimi görən patriarxal sistem, evin qadınını avtomatik olaraq kölə, xidmətçi səviyyəsinə endirmiş olur. Bakirəlik institutu həm də buna xidmət etməli idi: "Gözünü açıb ilk dəfə ərini görəcək olan qadını” idarə etmək, itaət altına almaq hər halda daha asan olmalıydı.

Bəkarət ideyası ilk vaxtlar indiki məzmunundan xeyli fərqlənirdi. Bu ideya o zaman da kişi eqosuna və qısqanclığına hesablanmışdı, ancaq qadının namus-qeyrətinin, ləyaqətinin "ölçüsü” deyildi. Bəkarət – atalığın bilinməsini və kişiyə aid olan mirasın özündən olan övladlara ötürülməsini təmin edən bəhanə və vasitə kimi patriarxallığa yarayırdı. Elə etmək gərək idi ki, kişinin sahib olduğu var-dövlət, ya da hakimiyyət özündən olan uşaqlara (daha sonralar ancaq oğlanlara) çatsın. Bunu həll etməyin yolu isə qadının həyatında ilk və tək kişi olmaq, onun cinsi fəaliyyətini bütünlüklə daraltmaq idi.

Atanın uşaqlar üzərində sahiblik haqqı çoxaldıqca qadınlardan bakirəlik tələbi artdı.

Bəkarətin pozulması ilə bağlı ilk qanunlar kişilərə ünvanlanaraq onları cəzalandırır, məsələn, Sumer qanunlarına görə əgər kimsə bir kölə qadının zorla bəkarətini pozarsa, 5 şəkəl (təxminən 40 qram) gümüş verməlidir. Kölə olmayan azad qızlar təcavüzə uğradıqda isə valideynləri onları həmin adamla evləndirməlidir. (Bu adət bu yaxınlara qədər bizdə bir az fərqli formada yaşayırdı, elçilər rədd cavabı alanda oğlan zorla qızı qaçırar, dərhal ona sahiblənərdi. Bəkarətini itirmiş qızın həmin adama ərə getməkdən başqa çarəsi qalmazdı. Yaxud, zorlanmış qızın adını təmizləmək üçün onu zorlayan adamla evləndirmək adəti indi də var).

Sonralar bəkarətini itirmiş qadınla necə davranmaq gərəkliyinə dini kitablarda (məsələn, Tövratda) münasibət bildirildi, cəzalandırmada isə vurğu qadınların üzərinə düşdü; belə qadınlar dini və əxlaqi qanunları pozmuş olduğuna görə daşqalaq ediləcəkdi.

Beləliklə, bəkarət ideyası iqtisadi zəmində başlayıb dini və əxlaqi yönə keçdi.

İlk vaxtlar əsas ilahi personajlar qadın cinsində təsəvvür edildiyinə görə, dini vəzifə tutanların da çoxu qadınlardan ibarət idi. Sumer məbədlərində 20-yə yaxın rahibə sinfi vardı. Hər il yazda keçirilən İnanna ilə Dumuzinin Müqəddəs Evlənmə mərasimində, tanrı Dumuzini təmsil edən kral bir rahibə ilə (tanrı İnannanın əvəzi kimi) evləndirilirdi. M.İ.Çığ yazır ki, ilk belə rahibəlik Ur şəhərində Akkad kralı I Sarqonun qızı şair Enheduanna ilə başlamışdı. Ondan sonra Sumer və Akkadda kim kral olurdusa, onun qızı bu vəzifəni yerinə yetirirdi. Məbəd qadınları cəmiyyətin ən sayılıb-seçilən təbəqəsindən olurdu. Onların içində xüsusi ilə üzləri örtülü halda cinsi fəaliyyyətlə məşğul olan qadınlar müqəddəs sayılırdı. Bu ənənə sonradan Babilistana və Assuriyaya keçir. Qızların ailə qurarkən bakirə olması biabırçılıq kimi qəbul edilir. Heredot yazır ki, Babilistanda ərə getmək istəyən qızlar məbəddəs rahibəliyə verilirdi. Burada onlar bir kişi ilə münasibətdə olmalı, bəkarətinin müqabilində qazandığı pulu məbədə verib ərə getmək haqqı əldə erməli idi. Bu qızların gözəl olanları tez müştəri tapır, gözəgəlimli olmayanları isə bəzən illərlə məbəddə qalmalı olurdu. Burada da bəkarətə bəslənilən münasibətin maddi müstəvidə olduğunu görürük. (Yeri gəlmişkən, son zamanlara kimi bu ənənə bir az fərqli şəkildə Afrikanın bəzi qəbilələrində qalıb; qızlar ər evinə aparacaqları cehizi bədənlərini sataraq qazandıqları pulun müqabilində hazırlayırdılar.)

Sumerdə ərə gedən qızlardan məbədə gedib, tanrı naminə bəkarətini vermək umulmayıb. Sumer qanunlarına görə bakirə halda ərə gedən qadın, sonralar ərindən boşananda, bakirə olmayıb ərə gedənlərdən iki dəfə artıq təzminat almalıdır.

Məbəd qadınlarının cinsi fəaliyyətlə də məşğul olması adəti Kənan ölkəsinə, oradan da İsrailə keçmişdir. Məhz buna görə Tövratda ən çox mübarizə aparılan hadisələrdən biri, bu günkü patirarxal terminlə desək, məbəd fahişəliyidir. Bu peşə bir zamanlar o qədər müqəddəs idi ki, kişilər də məbəddə bu məqsədlə rahiblik edirdilər. Sonralar məbəddə cinsi xidmət Afrikaya, Yunanıstana, Hindistana, Uzaq Şərqə qədər yayıldı. Hindistanda Kama Sutra, Tantra təlimi, Çində daoist sevgi sənəti seksual xarakter daşıyırdı. Yunanlarda aristokrat təbəqələr üçün yemək-içməkli və intellektual məzmunlu simpozionlarda (simpozium sözü burdan götürülüb) heteria adlanan son dərəcə bilikli və gözəl qadınlardan həm də cinsi məqsədlə istifadə edirdilər. Yaponiyada bu günlərə kimi gəlib çıxan geyşa məktəbləri də məbəd xidmətinin qalığıdır.

İlk monoteist din – iudaizm qadınların kişilərə cinsi xidmətini həm məbəd, həm də küçə səviyyəsində tamamilə pisləyib rədd edir. Bəkarət mövzusunu isə qadının həyati məsələsinə çevirir. Tövratda yazılır ki, evləndikdən sonra kişi qadının bakirə olmadığını deyərsə, qadın da bunu rədd edəcək sübut tapmazsa, "onu atası evinin qapısının ağzına çıxaracaqlar. Şəhər camaatı qızı daşqalaq edib öldürəcək”. (Qanunun təkrarı: 22:20)

Məbəd fahişələrini məbəd bakir(ə)ləri ilə əvəzləmək əvvəlcə Anadoluda yaranır. Tanrı-qadın Kibelenin keşişləri özlərini onun nişanlısı sayır, ömürlərinin sonuna kimi evlənmir, bunun qanlı isbatı kimi Kibele ilə bağlı mərasimlərdə cinsiyyət orqanlarını kəsirdilər. (Sünnət də bununla əlaqəlidir.)

Yunanlar ən çox sevdiyi tanrı-qadınları – Vesta (Hestia), Artemida, Afina, Seleneni – bakirə halda təsəvvür edirdilər. Onları hətta erotik nəsnə kimi arzulamaq belə cəzasız ötüşmür: Akteon marala çevrilir, Tiersias isə kor edilir.

Ocaq tanrısı Vestanın məbədində ömrünün 30 ilini burada keçirəcək yüzlərlə bakirə-rahibələr olurdu. Onların bəkarətini itirmələri qorxunc bir həqarət sayılırdı, belələrini diri-diri evə oxşar bir qəbirdə basıdırırdılar.

 

 

Yunan evlilik tanrısı Himen də bakir bir tanrı idi. Tibbi termin kimi qızlıq pərdəsinə verilən – "himen” sözü, eləcə də bakirəliyin bərpası – himenoplastika onun adından götürülüb. Gərdək gecəsi bu tanrıya həsr olunduğuna görə, yunanlar qızlıq pərdəsini onun adıyla eyniləşdirmişdilər. "Himen” sözünün "düyünləyən”, "bağlayan” mənası da var. Bizim kulturamızda da evlənməyə bağlamaq, düyünləmək mənasında bəzən zarafatla "kəndirləmək”, "başını bağlamaq” deyilir. Maraqlıdır ki, dilimizdə "toy” yemək-içmək yığnağının, başqa sözlə, doymaq (doy > toy) məclisinin adıdırsa, evlənmək aktının və yaxud mərasiminin adı isə qədim yunanlardakı kimi "düyün”dür; və bildiyimiz kimi, bu iki hadisə dilimizdə bir yerdə "toy-düyün” kimi ifadə edilir. Yeri gəlmişkən, müxtəlif mərasimlərdə nəyinsə (dəfnin, dövlətin, ordunun və s.) şərəfinə çalınan, ya da oxunan musiqini bildirən "himn” sözü də yenə toy tanrısı Himenin adından yaranmışdır. Əfsanəyə görə, tanrı Dionislə Ariadnenin toyunda Himenin səsi batır, bu səbəbdən də toy nəğmələrində onun adını çağırırmışlar. Beləliklə "himn”, toyun başlanğıcında və sonunda Himenin şərəfinə çalınan musiqi idisə, sonralar bayaq deyildiyi kimi başqa mərasimlərin də başlanğıc musiqisinə verilən ad olmuşdur.

 

İudaizmdən sonra meydana gələn xristianlıqda addımbaşı bakirəlik elementləri qabardılır; İsa bakirə qadından doğulur, onun özü ömrünün sonunadək bakir qalır, xristianlığın ruhani xidmətçiləri rahiblər və rahibələr özlərini kilsəyə "nişanlayıb”, "bakirəlik andı” içib, ömrü boyu cinsi pəhriz saxlayırlar və s. Seksuallıq xristianlıqda o dərəcədə pisdir ki, xristian dünyagörüşünə görə, İsa cinsi akt olmadan anasının bətninə düşür və onun qoltuğundan dünyaya gəlir.

Bir zamanlar bərəkət kultu ilə bağlı olaraq müqəddəsləşdirilən seksuallıq, xristianlıqda bütünlüklə günah sayılır. Hətta iş o yerə çatır ki, orta əsrlərdə seksual yuxu görməsindən dəhşətə gələn bakirə rahibələr "murdarlandıqları” üçün özlərini inkvizisiya məhkəmələrinə təhvil verirdilər.

Göründüyü kimi, məbədlərin müqəddəs fahişələri kilsənin müqəddəs bakirələrinə çevrilir.

Avropada son onilliklərə kimi bakirəlik ciddiyə alınırdı. Almaniyada ta bu yaxınlaracan sevgilisi ilə görüşə çıxan qızların yanında bir gözətçi olurdu, həmin adamı ironiya ilə "Anstandswauwau”, tərcümədə "namus ham-hamı, yəni namus iti” adlandırırdılar.

İslam ölkələrində bəkarət son dərəcə vacibdir. Quranda bu dünyadakı qadınların bakirəliyi haqqında ayrıca ayə yoxdur, ancaq qadının bəkarətini itirməsi zina kateqoriyasına girdiyinə görə, zina ilə bağlı ayələr, belə qadınlara da aid edilə bilər. Zinanın cəzası 100 çubuq olsa da, adətən bu günahın bədəli daha ağır cəzayla – daşqalaqla ödənir.

Hədislərdə islam peyğəmbərinin bəkarətə xeyli əhəmiyyət verdiyi görülür. Həmin hədislərdən çıxış edərək islam dünyasının böyük filosofu imam Qəzzali "İhyau Ulumid-din” adlı əsərinin "Qadınlarda axtarılan sifətlər” bölümündə bəkarətin yararlarından danışır: məlum olur ki, bakirə qadınla evlənmək daha yaxşıdır, çünki, həyatının ilk kişisini unutmadığına görə dul qadın daim əvvəlki əri ilə indikini müqayisə edəcək. O cümlədən, başqasının əli toxunmuş mal kimi, əl dəymiş qadın da diksindirici ola bilər və s.

Tutaq, Qəzzalinin müasir ifadə ilə desək, "second hand” qadınlar haqqında dediyi bu fikirlər doğrudur. Bəs, nədən o, eyni fikirləri kişilər haqqında demir? Eyni məntiq onlara niyə şamil edilmir?

Başqa bir islam filosofu Nəsrəddin Tusi yazır: "Bakirə bir qızın, bakirə olmayandan üstün tutulması şərtdir, çünki, bakirə qız daha asanlıqla itaətkar edilir, həmçinin ərinin xasiyyətlərinə və istəklərinə daha asanlıqla alışdırılır.”

Hər iki filosofun fikirlərində, hələ də insan yerinı qoyulmayan qadınlar nəzərə alınmır, bu fikir və tövsiyyələr kişilərin istəklərinə və mənfəətinə uyğunlaşdırılır.

Müsəlman kişilər bu dünyada dul qadınlarla da ailə qura bilərlər, ancaq o dünyada onlar, cənnətə düşəcəkləri halda bakirə hurilərlə evləndiriləcəklər: "(Mö’minlərin Cənnətdəki əhvalı) belədir. Hələ onları iri (ahu) gözlü hurilərlə evləndirəcəyik” (Duxan, 54). Həmin hurilər isə nə insan, nə də cin (!) əli dəyməmiş, körpə və əbədi bakirələrdir: "(Cənnətdə) baxışlarını yalnız ərlərinə çevirmiş, daha öncə nə insan, nə də cinlərin toxunmuş olduğu qadınlar vardır” (Rəhman, 56).

Diqqətlə baxsaq, cənnətdə hurilərin kişilərə cinsi xidmət göstərməsinin, məbəd fahişəliyi ideyasının islami versiyası olduğu görəcəyik. Həmin məbədlərin tanrı-qadınları da həyatlarında nə qədər kişi olur-olsun, əbədi bakirə sayılırdılar. Bu ideyanın da cənnət hurilərinə köçürüldüyünün şahidi oluruq.

İranda islam inqilabından sonra, ölüm cəzası verilmiş qadınların bəkarətini pozub edam edirdilər. Səbəb o idi ki, islam təsəvvürünə görə bakirələr cənnətə gedir, bəkarəti pozulmuş məhbus qadınlar isə bəri başdan cənnəti itirmiş olurlar.

Oğlansevər kulturamızda, hələ də bütün ailənin, hətta nəslin heysiyyətinin, şərəf və namusunun bir qızın "himen”ində yerləşdiyinə inam yaşayır. Nağıllarda divin canının şüşədə olduğuna inanılan kimi. Şüşə qırılanda div ölürdü...

P.S. Bu yazını yazdığım gün oxudum ki, Sabunçuda 14 yaşlı qız anasına zorlandığını deyib, ana da qızını yaylıqla boğub öldürüb.