Qadinkimi.com Nobel mükafatçısı, "Müharibənin qadın olmayan üzü” (The Unwomanly Face of War) əsərinin müəllifi Svetlana Aleksiyeviçin 1986-cı ildə "Sovetskaya kultura” qəzetinə verdiyi müsahibədən bir hissə təqdim edir: 

Qeyd: Aleksiyeviç haqqında danışdığı kitabını II Dünya Savaşının canlı şahidləri olan qadınların real hekayələri əsasında yazıb. "Savaşın qadınsız üzü” 1985-ci ildə çap olunub. Aleksiyeviç ukrayna əsilli Belarus yazarıdı. Nobel mükafatını 2015-ci ildə qazanıb. 

***

Kitab üzərində işləməyə başlayanda qarşıma üç vəzifə qoymuşdum: hamı qadının nə demək olduğuna heyran qalsın; hər kəs savaş nəslinin nə olduğunu başa düşsün; və həmin qadınların qarşısında günahkarlıq hissi heç kimdən yan keçməsin. Onları - təbiətin bəşər övladının nəslini davam etdirməklə görəvləndirdiyi qadınları müharibə adam öldürməyə məcbur edib. 

Savaşdan qırx il sonra qəhrəmanlarımdan biri deyəcəkdi: "Mən hər şeyə razıyam. Bundan artıq heç nəyə ehtiyac yoxdur. Qoy heç nə olmasın. Yalnız sülh olsun... Yalnız sülh. Anlayırsız, sülh! Biz bu dünyanı xilas etdik... Gənc uşaqlar bu həyat üçün öldülər. Onlar nəyə təəssüf edirdilər? Öləcəklər və bu yer üzündə onlardan əsər-əlamət qalmayacaq. O dörd illik müharibəyə gedən vaxtda dörd uşaqları dünyaya gələ bilərdi. Mən də ölməkdən qorxurdum, çünki hələ övlad dünyaya gətirməmişdim. Fikirləşirdim, kaş, qızım doğulsun, onu başqa tale gözləsin… Və o müharibədən sonra qızım oldu. Sonra qız nəvə istəyirdim. Və nəvəm də qız oldu!”

***

Məncə, hər şey sənətkarın mövqeyindən asılıdır. Qəddarlıq etməklə, qəddarlığı empatiya hissi, etiraz oyatmaq üçün göstərmək bir-birinə tamamilə zidd olan şeylərdir. Amma bizim ölkədə belə bir mövqe var. Yadıma bir isveçli yazıçı ilə mübahisəmiz düşdü. O dedi: ikimiz də cavanıq, savaşdan sonra doğulmuşuq. Bu yaraları niyə qaşıyırsan? İnsanlar bunları unutmalıdır.

Onda soruşdum:

- Sənin nənən var?

- Bəli, hətta iki.

- Baban?

- O da var. 

Mən isə yalnız bir nənəmlə böyümüşəm. İkinci nənəmi və iki babamı müharibə aparıb. Müharibə iki əmimi alıb. Atam döyüşüb. Bacım evlənəndə toyda adət-ənənəyə görə qohumlar iki tərəfdə - gəlin və bəy tərəfdə oturdular, gəlin tərəf boş qaldı. Kənd qadınları dərhal fəryad etdilər: gəlin partizan tərəfdəndi. Hər dəfə bayram süfrələrində ən yaxın insanlarımızı itirdiyimizi xatırlayırıq. Müharibə onları bizdən aldı. Bu yaddaşımız olmasa, çətin ki, insan kimi qalaq.

***

Mən xalqımı əsgər kimi görmək istədiyim üçün kitab yazmamışam. Mən xalqımın gücünün nədə olduğunu anlamaq istəmişəm.

***

Yadımdadır, Taqankada Moskva Dram və Komediya Teatrında "Müharibənin qadın olmayan üzü” tamaşasından əvvəl olmuşdu. Tamaşadan sonra opponentim gözüyaşlı mənə baxıb dedi: üzümü görürsüz? Onda çox şeyi başa düşdüm.

Yəqin ki, buna görə mən və bir çox ayrı-ayrı nəsillərin yazıçıları belə "çətin”, qəddar kitablar yazırıq: insan qəlbi daşlaşmasın, mənfəətcil biganəliklə örtülməsin. Və hələ də biganəlik az deyil. Bir məktubda veteran olan tənha qadın müharibədən keçənlərin taleyini yazır: "Niyə bizim müharibə həyatımızı kitabdan oxuyanda, kinoya, teatra baxanda insanlar ağlayır, amma sən onlarla bir məhəllədə, eyni mərtəbədə  yaşayanda  öz həyatlarını yaşayıb dərdinə heç şərik olmurlar?”

***

Məgər, mən yüz iyirmi rubl maaşla yazmağa başlayanda heç bir qurumun köməklik etmək istəməməsi bürokratik laqeydliyin göstəricisi deyil? Mənə səsyazıları üçün yüzlərlə lent lazım idi və onlar ucuz deyildi. Mənə inanıb dotasiya verdikləri üçün A.Adamoviç, V.Bıkov və başqa yazıçılar sağ olsunlar. Əks halda, yəqin ki, kitablarım çıxmazdı.

***

Bu səsyazılarının tarixi dəyərə malik olduğuna yəqin kimsə şübhə etməz. Buna görə tarixi faktlar olaraq səsləri qorumaq üçün onları muzeylərə, arxivlərə pulsuz hədiyyə etmək istədim. Beləliklə, indiyə qədər kasetləri heç bir anbarda saxlamaq mümkün olmayıb.

Müəllif: T.Abakumovskaya (1986)

Tərcümə: Aysel Əlizadə

Qadinkimi.com