Ceyms Coysla, bizim Ceymsi deyirəm, görüşdüyümüzü təsəvvür edək: Triyestinada sahildəyik, müharibədən qabaq, 1918-ci ildə Sürixdəki Kroyz prospektində, ya da 30-cı illərdə Sen-Mişel Bulvarında.

Nələrdən danışarıq?

Xeyli adamın təsdiq edəcəyi bir ssenarim var.

Söhbətimizdə xeyli adamın adı keçir. Hamısı da irlandlardır. Coysla bağlı nələrsə bilən birini, xüsusilə də Dublinli kimisə tanıyırsınızsa, o bundan çox məmnun olur. Həmin adamın Coysdan ağızdolusu bəhs etməsi, ya da əksinə onun qarasına danışmasının fərqi yoxdur. Əsas məsələ həmin adamın Dublinli Coys haqqında danışmasıdır.

Söhbətin giriş hissəsi bitəndə Coys bir şey xahiş edir. Əlində böyük bir zərf var. Başınız söhbətə qarışdığından o qədər danışmısınız ki, sənətkar zərfi poçta aparmağı unudub. Bunu onun yerinə siz edə bilərsinizmi? Bəs yaxşı qardaşı Stanislausa, yaxud "Sheakspear&Co”yə – "Uliss”i çap edən Parisdəki kitab evinə bir məktub göndərə bilərsinizmi?

"Hə” desəniz, gələn səfər başqa şey istəyəcək, daha çox vaxt tələb edən nəsə.

Yenə razılıq versəniz, təzədən görüşəndə bir az borc istəyəcək. Bu, sonralar da dəyişməyəcək. Coys heç vaxt fanatlarından borc istəmək məcburiyyətindən xilas olacaq qədər rifah içində yaşamayacaq.

Ona bir dəfə borc versəniz, sonra təzədən istəyə bilər. Lap çoxunu. Yeri gəlmişkən, əvvəlki borclarını da qaytarmayıb. Amma boş verin, əsas onun növbəti ədəbi çabasıdır. "Ulis”, ya da hal-hazırda yazdığı "İnkişaf etməkdə olan əsər”iylə bağlı danışmaq üçün bir az vaxtınız varmı? Coysla ədəbiyyatdan danışmaq? Bəli, əlbəttə. Haydı, gedək.

Havada kəsif bir siyasi böhran, hətta müharibə atmosferi olsa da, Coys belə deyəcək: "Ah, çexləri, polyakları, slavları boş verin, gəlin yazılmaqda olan əsərimdən danışmağa davam edək!”

Bəlkə siz də nəsə yazırsız, məsələhətə ehtiyacınız ola bilər. Aldanmayın. Ezra Paundun o qədər yaxşılığından sonra belə "Kanto”ları oxumadısa, sizin yazdıqlarınızı heç oxumaz.Yaxşısı budur münasibətlərinizin birtərəfli trafikdə davam etdiyiniz qəbul edəsiniz.

Sonra sənətkar sizdən daha böyük şeylər istəyəcək. Günortadan sonra ona bir az kitab oxuya bilərsiniz? Gözlərində problem var axı. Bəs əlyazmalarını düzəldə bilərsiniz? Ya da onun üçün məqalə yazarsız?

Bunları niyə qəbul edəsiniz ki? Çünki Coys dahidir. Hamı belə deyir. Özü də deyir onsuz da. Kitablarını oxuyanda siz də onun bir dahi olduğunu görürsüz. Tək deyilsiniz. Hamı ona kömək edir. Arvadı Nora ona həmişə belə deyərdi: "Bir gün Ulu Tanrı göydən enib yerə gəlsə, sən ona da bir iş tapşırarsan.”

Amma ki, gün gəlir, səbr kasası daşır. Bəzi istəkləri qəfildən sizə çox çılğıncasına gəlməyə başlayır. Başlanğıcda "Dublinlilər”in yaratdığı xırda-para çətinlikləri və yüngülvari cinayətləri həyəcanlı hesab edirdiniz. "”Sənətçinin gənc adam olaraq portret”ində işlər bir az da böyüdü və çətinliklər son dərəcə açıq-saçıqlığı və şişirtməsiylə "Uliss”də epik bir vüsət qazandı, indi isə "Yazılmaqda olan əsər”in ilk bölümlərini oxuyanda diliniz-ağzınız qurudu.

"Snip snap snoody. Noo err historyend goody!” (Açıldı müftə lentası. Zordu ki Tarixinsonu!)

Nə deməkdir bu?

Bəli, Coysa yox deyəcəniz o gün gəlib çatdı.

"Poçta gedə bilərsiniz?”

"Yox.”

"Məni heç sevmədiniz. Vecinizə də almadınız.”

Və bitti.

Böyük yazıçı artıq sizi görmək istəmir. Böyük adam çox şey istəməyə başlayanda, başqa minlərlə oxucunun etdiyini edərək ona xəyanət etdiniz. Amma ən yaxınları və dostları belə ona "xəyanət” etmədimi? Stanislaus, hətta Paund. Başa düşüləndir. Əsas sual budur: bəziləri niyə o ağrılı məqamda qalmağı seçir? Köynəklərini çıxarıb Coys kürəklərinə qamçılasın deyə gözləyərkən "Finneqana ağı”ını oxuyan bu insanlar kimdir? Və o, niyə daim nəsə tələb edir?

 

Tərcümə: Qismət